از هر کسی که بپرسید برای بهتر گذراندن این روزهای خانه‌نشینی اجباری و قرنطینه خانگی، چه توصیه و سفارشی دارد، حتما می‌گوید مطالعه. خیلی از ما هر بار برای کتاب نخواندن، یک بهانه بزرگ داشتیم؛ نداشتن وقت. اما حالا دیگر این بهانه از ما گرفته شده و چیزی که در این خانه‌نشینی اجباری زیاد داریم، همان وقت است. اما حالا که وقت داریم، چطور مطالعه کنیم؟ اگر کتاب نخوانده‌ای در خانه نداریم یا طرفدار استفاده از خدمات کتابخانه‌های عمومی‌بوده‌ایم، در این شرایط تعطیلی مراکز فرهنگی و کتابخانه‌ها چه کنیم؟ نگران نباشید، اداره کتابخانه‌های عمومی‌استان تهران با وجود شرایط خاص موجود، ایده‌های مختلفی را اجرا کرده تا در این دوران از کتاب جدا نیفتیم.هادی ناصری- رئیس این اداره- این برنامه‌ها را برایمان معرفی کرده است.
کتابخانه‌های تعطیل اما فعال
از اوایل اسفند که کشور با همه‌گیری ویروس کرونا مواجه شد، سیر برنامه‌های معمول همه نهادها، مراکز و حتی کسب و کارهای کوچک دگرگون شد. روزهای اول هیچ تصوری از اینکه چه اتفاقی قرار است بیفتد نداشتیم. نگران تعطیلاتی بودیم که تاریخ اتمام آن نامشخص بود و البته هنوز هم هست. اما از آنجا که همیشه محدودیت‌ها عامل بروز خلاقیت می‌شوند، پس از چند روز شاهد ابتکارات و نوآوری‌هایی در بعضی از بخش‌ها بودیم. این تغییر ماموریت در کوتاه‌ترین زمان، نشانه چابکی بعضی سازمان‌ها و نهادهاست. اداره کل کتابخانه‌های عمومی‌استان تهران به تبعیت از نهاد کتابخانه‌های عمومی‌کشور، توانست با وجود تعطیلی محیط کتابخانه‌ها اقداماتی را برای اعضای کتابخانه‌های عمومی‌تدارک ببیند و شعار «کتابداری تا اطلاع ثانوی تعطیل نیست» را محقق کند. در حقیقت کتابخانه‌های عمومی‌تهران و کتابدارهایشان سعی کردند که برنامه‌های متنوعی در زمینه کتابخوانی تدارک ببینند تا هم مطالعه و کتابخوانی تعطیل نشود و هم دیگر نیاز نباشد که مخاطبان به شکل حضوری به کتابخانه‌ها بیایند تا از برنامه‌ها استفاده کنند.
محفل ادبی فیض، بدون تعطیلی!
اواخر‌ماه آذر سال گذشته و بعد از بازگشایی کتابخانه مرکزی پارک‌شهر، در سالروز وفات عالم ربانی و ادیب فرزانه ملامحسن فیض کاشانی، محفل ادبی کتابخانه پارک‌شهر به نام محفل ادبی فیض آغاز به‌کار کرد. این محفل که دبیری آن را نغمه مستشار نظامی‌از شعرای جوان و موفق به‌عهده دارد، هر دو هفته یک‌بار روزهای دوشنبه ساعت 15در محل کتابخانه برگزار می‌شد. استقبال قابل توجهی هم از این محفل صورت گرفت. این ماجرا ادامه داشت تا ورود کرونا و تعطیلی کتابخانه‌ها و همه فعالیت‌های فرهنگی. با این تفاوت که محفل فیض نه‌تنها تعطیل نشد، بلکه در فضای مجازی و در ساعت مقرر به‌کار خود ادامه داد. در این نشست‌ها در فضای مجازی که هر هفته به‌طور متوسط با حضور 60نفر از علاقه‌مندان و استادان برگزار می‌شود. استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای علاقه‌مندان فرصتی شد تا از هر کجای کشورمان در محفل شریک شوند. حتی بعضی از ادبیات کشورهای افغانستان و هند هم در این محفل شرکت کردند. استادان نام آشنای شعر کشور چون استاد مجاهدی، استاد قزوه، استاد محدثی خراسانی و بزرگان دیگری که در این محفل شرکت می‌کنند ضمن شعرخوانی خود، اشعار علاقه‌مندان به شعر و شاعری را پس از خواندن حضار بررسی و نکات آموزشی را بیان می‌کنند. این نشست در فضای مجازی مصداق یک محفل پویا و زنده است که شاید در فضای کرونا‌زده این روزها کمتر شاهد آن باشیم.
آموزش‌های برخط برای اعضای کتابخانه‌ها
فقط بچه‌ها نیستند که می‌توانند در این روزهای خانه‌نشینی، در فضای مجازی سرگرم شوند و آموزش ببینند. یکی از ظرفیت‌های خوب این روزها استفاده از آموزش برخط است. اداره کل کتابخانه‌های عمومی‌با ارائه سرفصل‌هایی برای کودکان، نوجوانان و اعضای بزرگسال توانست بسته‌ای آموزشی برای این ایام تدارک ببیند. در گام اول 9کلاس آنلاین تدارک دیده شد با موضوعاتی چون آموزش کاردستی با رویکرد بازیافت دو‌ریختنی‌ها، کارگاه انتخاب کتاب کودک برای مادران، قصه‌گویی، مشاوره رابطه بین فردی کودک و والدین در دوران قرنطینه و کارگاه کتابداری تعطیل نیست ویژه کتابداران علاقه‌مند. به مرور با اعلام علاقه‌مندی‌های متنوع اعضا، آموزش‌ها هم تنوع بیشتری پیدا کرده‌اند. اگر تا قبل از این فضای مجازی فقط جنبه سرگرمی‌داشت و کمتر برای فعالیت‌های جدی مورد استفاده قرار می‌گرفت، خانه‌نشینی اجباری این نیاز را پررنگ کرد که شهروندان جایی برای دور هم جمع شدن، تبادل اطلاعات و آموزش داشته باشند، اما از خانه بیرون نروند. آموزش‌های برخط این فرصت را به بهترین شکل فراهم کرد و بالاخره نظر منتقدان فضای مجازی هم به ویژگی‌های مثبت و قابلیت‌های خوب این فضا جلب شد.
کلاس‌هایی برای کودکان و نوجوانان
با تعطیلی مدارس و کتابخانه‌ها و حضور بچه‌ها در منزل، موضوع پر کردن اوقات فراغت بیش از هر زمان دیگر برای اولیا مهم شد. از آنجا که یکی از فعالیت‌های جنبی در کتابخانه‌های عمومی، کلاس‌های ویژه کودکان و نوجوانان در زمینه‌های قصه‌گویی، نقاشی، کاردستی و جمع‌خوانی بود. با تعطیلی کلاس‌ها، با همکاری کتابداران تهرانی، 57فیلم آموزشی و در مجموع در حدود 190دقیقه فیلم، در قالب آموزش نقاشی و کاردستی، کتابخوانی و قصه‌گویی تولید شد و از طریق فضای مجازی در اختیار اعضا قرار گرفت. چه هدیه‌ای بهتر از این برای پدر و مادرهایی که دیگر ایده‌هایشان برای سرگرم کردن بچه‌ها تمام‌شده و از بی‌حوصلگی آنها کلافه شده‌اند؟ کلاس‌های مجازی همزمان با سرگرم کردن بچه‌ها، زمان آنها را به شکل مفید و هدفمندی پر کردند. خیلی از والدین خودشان هم پا به‌پای بچه‌ها کلاس‌ها را دنبال می‌کنند و برایشان جذابیت دارد.استقبال از این کلاس‌های مجازی، انگیزه‌ای شد برای تولیدات بعدی که هم‌اکنون هم در حال آماده‌سازی است.
نغمه مستشارنظامی‌از برگزاری یک محفل ادبی پرطرفدار می‌گوید
محفلی پرفیض، در روزهای کرونایی
جلسات محفل ادبی فیض که در دوران تعطیلات کرونایی برگزار می‌شود، فرصت آموزش آنلاین بومی‌با حضور استادان برجسته شعر و ادب است. با فضای تعاملی ایجاد شده توسط اداره کل کتابخانه‌های عمومی‌استان تهران، برنامه‌های متنوع فرهنگی، آموزشی و ادبی پر ثمری برای ادب دوستان و اعضای کتابخانه‌های عمومی‌برگزار شده است. در جلسات این محفل ادبی شاعران سرشناسی چون علیرضا قزوه، مصطفی محدثی خراسانی، علی داوودی، علی محمد مودب، پونه نیکوی، سیدحکیم بینش، مرضیه فرمانی و بابک نیک‌طلب حضور دارند و اعضای حاضر در جلسه از ایران، اوکراین، افغانستان، هند و کشمیر به شعرخوانی می‌پردازند. هفتمین جلسه مجازی محفل ادبی فیض اداره کل کتابخانه‌های عمومی‌استان تهران با موضوع بزرگداشت عطار نیشابوری و برگزاری کارگاه تخصصی موسیقی شعر با حضور استادان و شاعران طراز اول کشور و جمعی از شاعران پارسی زبان خارجی برگزار شد. در این محفل شاعران ایرانی و پارسی زبانان خارج از کشور اشعاری را پیرامون همدلی و امید در سایه کتاب و ادبیات فارسی خواندند و یک شاعر هندو شعری را به سردار سلیمانی تقدیم کرد. این محفل در هشتمین کارگاه مجازی خود با گرامیداشت روز سعدی، یاد و خاطره دو شاعر فقید، یاور همدانی و قیصر امین‌پور را در آستانه سالروز تولد ایشان (۲ اردیبهشت) با حضور فرزندان و شاگردان آنها و سخنرانی استادان ادب فارسی گرامی‌می‌دارد. همچنین کارگاه آموزشی عروض نیز توسط علیرضا قزوه برگزار خواهد شد. به‌نظر می‌رسد این ایام با همه تلخی‌ها و سختی‌هایی که برای کشور داشت مانند یک مانور بزرگ عمل کرد. استفاده بهینه از ظرفیت‌هایی که پیش از این کمتر مورد توجه بود یک دستاورد مهم این روزهاست. تا پیش از این تلقی استفاده از فضای مجازی بیشتر به‌منظور امور اطلاع‌رسانی و روابط عمومی‌بود اما امروز ضرورت استفاده از فضای مجازی برای ارائه خدمات بیشتر درک می‌شود. این رویکرد با اینکه در برنامه‌ریزی‌های قبلی اداره کل کتابخانه‌ها درنظر بود اما در سال‌جاری جدی‌تر از این ظرفیت بهره‌مند خواهیم شد.
چرا کتابخانه‌ها تعطیل شد؟
قبل از آشنایی با اقداماتی که برای فراهم کردن امکان کتابخوانی در قرنطینه انجام شد، لازم است علت تعطیلی کتابخانه‌ها را مرور کنیم. بعضی از شهروندان این پرسش را مطرح کرده‌اند که چرا کتابخانه‌ها باید در این شرایط تعطیل باشند؟ در همان نخستین روزهای اسفندماه که ماجرای همه‌گیری ویروس کرونا جدی و اخبار و آمار فزاینده شیوع بیماری منتشر شد، یکی از نخستین اقدامات به‌موقع مثل همه کشورهای دیگر، پیش‌بینی تعطیلی مراکز تجمعی بود. سینماها، مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز خرید... از این قبیل مراکز بودند که به سرعت فعالیت خود را متوقف کردند. نهاد کتابخانه‌ها هم با همین هدف و برای پیشگیری از شیوع بیماری کرونا، تعطیلی موقت کتابخانه‌ها را در دستور کار قرار داد. اما در مورد کتابخانه‌های عمومی، ملاحظه جدی دیگری هم وجود داشت و آن‌هم خود کتاب بود. در جریان گردش امانت، احتمال اینکه کتاب وسیله انتقال ویروس باشد بسیار زیاد بود. بعضی از اعضای کتابخانه‌ها درخواست امانت گرفتن کتاب داشتند اما به‌دلیل پروتکل‌های بهداشتی، امکان فعالیت محدود حتی به اندازه صرفا امانت دادن کتاب هم وجود نداشت. اما فعالان کتابخانه‌های عمومی‌سراسر کشور از این فرصت استفاده کردند و با استفاده از ظرفیت فضای مجازی، فعالیت‌های جنبی کتابخانه‌های عمومی‌را ادامه دادند.
معرفی جذاب کتاب‌ها در فضای مجازی
خیلی از ما با اینکه به مطالعه علاقه داریم، نمی‌دانیم چه کتاب‌هایی بخوانیم و برای انتخاب درست، به راهنمایی نیاز داریم. به همین دلیل سراغ معرفی کتاب توسط افراد صاحب‌نظر در این حوزه می‌رویم. یکی دیگر از اقداماتی که در اداره کل کتابخانه‌های استان تهران انجام شد، معرفی کتاب ویژه ایام قرنطینه بود. در این ایام شاهد محدودیت فعالیت کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها بودیم، اما بعضی از نهادها و پلتفرم‌های مطمئن و رسمی‌کشور برای انتشار گسترده فایل‌های پی‌دی‌اف کتاب‌ها اقدام کردند. با توجه به کتاب‌های الکترونیک موجود که با ملاحظات حقوقی و رعایت حق و حقوق ناشر در پلتفرم‌های رسمی‌ارائه شده بود کتاب‌های خوب برای گروه سنی کودک و نوجوان و بزرگسال معرفی شد. طراحی پوستر و موشن‌گرافی برای توزیع در فضای مجازی اقدام دیگری بود که انجام شد. این آثار در صفحه اینستاگرام کتابخانه‌های تهران به نشانی instagram.com/tehranpl قابل مشاهده است.